تحلیل راهبردی تحولات فضایی-کارکردی در پهنه حریم جنوبی کلانشهر تهران (مطالعه موردی: شهرستان های ری و اسلامشهر)

تأثیرات متقابل فضایی و روابط عملکردی بین شهرها با نواحی پیرامونی و از آن جمله نواحی روستایی واقع در حوزه نفوذ آن‌ها، به‌مرور منجر به تغییرات مختلف در عرصه‌های گوناگون آن‌ها می‌گردد. تغییرات ساختار جمعیتی (مهاجرت روستا-شهری، تخلیه جمعیتی روستاها و ....) و تغییرات ساختار کارکردی و اقتصادی (متزلزل شدن اساس و بنیاد تولید کشاورزی و گسترش فعالیت‌های حاشیه‌ای و غیرتولیدی و....) ازجمله‌ی آن‌هاست. در این میان، ازجمله تغییرات مهمی که عمدتاً متأثر از شهرها بوده و در دهه‌های اخیر بخصوص در نواحی روستایی کلان‌شهر تهران قابل مشاهده است، ادغام روستاهای حریم شهر در بافت فیزیکی شهرها، افزایش واحدهای صنعتی، تولیدی، خدماتی و مسکونی، زمین‌خواری و تغییر الگوی مصرف زمین و مهم‌تر از همه سوء مدیریت که باعث گستردگی بیش‌ از حد فیزیکی شهرها و تغییر کاربری اراضی حریم آن‌ها  شده است. هدف از این مقاله تحلیل راهبردی تحولات فضایی کارکردی شهرستان‌های ری و اسلامشهر در پهنه حریم جنوبی کلانشهر تهران می‌باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش مطالعه مبتنی بر مطالعه میدانی و پرسشنامه می‌باشد. همچنین جهت تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها، از مدل ترکیبی (SWOT-AHP) بهره گرفته‌ شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد عدم انتقال پادگان‌های نظامی در جایگاه نخست، عدم هماهنگی بین دهیاری‌ها و روستاهای داخل محدوده در جایگاه دوم و مستقل بودن و افزایش بارگذاری ساختمانی و جمعیتی در مهروموم‌های آتی به‌عنوان مهم‌ترین نقاط ضعف تلقی گردیده، و همچنین مؤلفه‌هایی مانند توجه روزافزون به حریم شهرها و روستاها بخصوص در سال‌های اخیر و دسترسی مناسب به خدمات و بالا بودن سرمایه اجتماعی درون‌گروهی به ‌عنوان مهم‌ترین نقاط قوت قابل ذکر می‌باشند. در همین راستا مهم‌ترین مؤلفه‌ها استفاده از پتانسیل‌های فضای باز در اطراف شهرهای اسلام‌شهر و غیره در جهت گسترش خدمات اجتماعی مانند بیمارستان و ...، رعایت اصول ساخت‌وساز در روستاهای مجاور حریم کلان‌شهر تهران به دلیل وجود ساختارهای مناسب نظارت و کنترل و لزوم اخذ مجوزهای قانونی جهت هرگونه ساخت‌وسازهای جدید در محدوده حریم، به‌ عنوان نقاط فرصت شناخته شده و در نهایت مؤلفه‌هایی مانند عدم نظارت مستقیم شهرداری‌ها بر پادگان‌های نظامی، تغییر کاربری‌ها با انگیزه منافع اقتصادی و همچنین عدم مطالعات جامع در زمینه خطرات احتمالی (مخاطرات طبیعی) در محدوده حریم، به ‌عنوان مهم‌ترین نقاط تهدید در منطقه شناخته ‌شده‌اند.